Là cựu học viên trường C500, từng được vinh dự bảo vệ Bác Hồ khi Người về thăm và tham gia chống hạn ở Hà Đông. Là cận vệ lâu năm của Thiếu tướng Cao Văn Kiếm tại Trung ương cục An ninh miền Nam. Từng làm tỉnh trưởng tỉnh Cambot bên nước bạn Campuchia… Nhưng khi về hưu ông Năm Hoà (Nguyễn Hoà Quân) lại mang cấp hàm Thiếu tá Quân đội Nhân dân Việt Nam… Cuộc đời người chiến sĩ cận vệ đọng lại nhiều dấu ấn khó phai trên bước đường phục vụ cách mạng.
Cô con gái mang lên bình trà mới pha. Ông Năm Hoà để thật lâu rồi mới thong thả rót ra hai chiếc ly sứ. Hít hà hương vị thơm chát của ly trà, ông bảo tôi: "Cám ơn cháu đã cho trà! Lâu lắm mới được uống trà Bắc. Mấy thứ trà trong nầy uống không được, nước đỏ đọc mà nhạt hoét à”. Qua câu chuyện, tôi biết ông từng sống và làm việc ở miền Bắc suốt 8 năm từ 1954-1961. Được tuyển vào trường C500 năm 19 tuổi. "Nhớ những năm đó, mùa đông miền Bắc lạnh cắt da, cắt thịt. Uống nước trà nóng cũng là một cách chống rét. Bọn chú tập uống riết rồi ghiền trà lúc nào không hay. Có thằng còn chơi cả thuốc lào nữa kìa”.
Chủ tịch Hồ Chí Minh và nhà lãnh đạo Võ Nguyên Giáp
Năm 1961, một số anh em miền Nam tập kết ra Bắc được lựa chọn điều trở lại quê hương chiến đấu. Năm Hoà rất mừng vì có tên trong số đó. Hồi đó còn phải bí mật, đâu có được trống giong cờ mở, "xẻ dọc Trường sơn” như sau nầy. Mấy chục chiến sĩ lên xe phủ bạt kín bít bùng, hành quân về Nam. Tới bữa ăn toàn ghé vào rừng, duy nhất được một lần xuống ăn cơm ở Vinh (Nghệ An). Ông Năm Hoà được điều về chiến khu C, cùng với anh Chín Nghĩa học cùng trường C500. Sau này Chín Nghĩa là Giám đốc Sở Công an Tây Ninh, nhưng lúc đó anh là Chánh văn phòng, trực tiếp phụ trách Năm Hoà. Nhờ tài thiện xạ "bách phát bách trúng”, bắn súng ngắn hai tay như một nên Năm Hoà được cử làm cận vệ cho tướng Cao Văn Kiếm ở TƯ cục an ninh. Ông Năm nhâm nhi ly trà, nhìn xa xôi. "Hồi đó cực mà vui. Cứ mỗi khi chú xách súng vô rừng là anh em đơn vị phấn khởi rỉ tai nhau, sắp có thịt thằng Năm rồi”. Vừa làm cận vệ, vừa tham gia trồng bắp, mì, rau cải thiện bữa ăn, Năm Hoà còn có nhiệm vụ mở lớp đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ bảo vệ cho chiến khu. Những người lính của ông năm ấy giờ có người đã "tướng, tá” cả rồi. Thời gian sau ông lại được phân công lập đường dây an ninh từ miền Đông về miền Tây Nam Bộ, đảm bảo tuyệt đối an toàn cho những chuyến công tác của lãnh đạo cao cấp.
Tôi hỏi ông, suốt mấy chục năm tham gia cách mạng, ông rút ra bài học gì, nhất là trong giai đoạn cả nước có phong trào học tập làm theo tấm gương đạo đức Bác Hồ? Ngẫm nghĩ một lúc rồi ông nói. "Học theo Bác Hồ không dễ đâu. Ví dụ như tác phong của Bác rất nhanh nhẹn, bước chân rất dài, anh em bảo vệ theo không kịp đâu. Cách đi ấy, sau này thấy có ông Trần Văn Trà học được. Chú đã tận mắt thấy Bác Hồ đi tát nước chống hạn. Thấy Bác bất ngờ xuất hiện ở nhà bếp, nhà vệ sinh của đơn vị bộ đội. Đó là tác phong quần chúng, đi sâu đi sát thực tế. Bây giờ cán bộ lãnh đạo các cấp chưa làm được. Chú cũng rút ra bài học từ những lời dạy của Bác là làm cách mạng là vì dân, chấp nhận thiệt thòi vì nước, vì dân. Chứ làm cách mạng chỉ mưu cầu cá nhân thì hỏng. Chú nè. Từ năm "sáu mốt” tới ngày nghỉ hưu qua không biết bao nhiêu đơn vị, làm không biết bao nhiêu việc cho kháng chiến… Giờ so sánh với mấy thằng lính của mình thì thua tụi nó xa”. Ông Năm Hoà còn nhớ năm 1971 sau khi nước bạn đánh đổ chính quyền Lon Non, cấp trên điều động ông sang giúp bạn thành lập tiểu đoàn Xiêm Riệp, trực tiếp chỉ huy, huấn luyện. Rồi đùng một cái, lại điều về Tây Ninh làm huyện đội trưởng Bến Cầu. Nay đây mai đó, gần 40 tuổi mới lấy vợ. Cô y tá huyện đội là Hồ Thị Liên, vợ một liệt sĩ đã chấp nhận tiếp tục gắn đời mình với Năm Hoà dù biết nhiệm vụ của ông rất phức tạp và đầy hiểm nguy. Cô con gái đầu sinh năm 1972 trong chiến khu là chứng cớ cho sự gắn kết giữa tình yêu và cách mạng của gia đình ông. "Vậy đó cháu! Chú chưa kịp ấm chỗ thì lại đi chỗ khác. Đơn vị không kịp cân nhắc, bổ nhiệm nữa kìa”. Năm 1978, ông lại được bí mật điều đi công tác quốc tế, làm tới chức tỉnh trưởng một tỉnh của nước bạn. Đơn vị không ai biết, người thân không ai biết, chỉ bà Liên được chồng dặn là nhớ hàng tháng đóng giùm Đảng phí. Năm 1980, ông về nước, tới tỉnh uỷ Tây Ninh xin giấy giới thiệu sinh hoạt đảng nhưng không được. "Họ bảo chú. Đồng chí chuyển đi chỗ khác có ai biết đâu, bây giờ chúng tôi căn cứ vào đâu mà cấp giấy giới thiệu”. Hồi đó chú hơi nản, xin về huyện Bến Cầu nghỉ ngơi một năm, suốt ngày vác cần câu đi câu cá. Chờ hơn một năm thì cấp trên mới hoàn tất thủ tục cho chú. Cũng may anh em đồng chí ở Bến Cầu từ hồi nào tới giờ đều biết chú là đảng viên và hàng tháng bà xã mình vẫn đóng đảng phí.
Sau đợt sóng gió đó, ông Năm Hoà ứng cử vào thường vụ huyện uỷ và đạt đa số phiếu. Tuy "mất chức” huyện đội trưởng nhưng ông được cử giữ chức Chủ tịch Mặt trận Tổ quốc Việt Nam huyện. Nghỉ hưu rồi, ông còn giữ chức Chủ tịch hội Cựu Chiến binh huyện mấy năm nữa mới nghỉ hẳn. Ông Năm Hoà mở tủ đem ra một đống huân huy chương, bằng giấy khen cho tôi xem. Cao nhất là Huân chương Độc Lập nhà nước tặng năm 1996, thấp nhất là giấy khen của UBND huyện. Huy hiệu 50 năm tuổi Đảng. "Sao chú không treo hết lên?” Nghe tôi hỏi ông cười, nói mình quen "bí mật” vậy rồi. Có những việc, có nhiệm vụ chỉ cần tổ chức biết, đảng biết cho ông là được. Chứ nhiều người cắc cớ hỏi, ông đi làm cách mạng mà sao lộn xộn quá. Lúc ở bên an ninh, lúc ở bên bộ đội. Không tiến bộ được là phải. Ông chỉ cười. "Nhưng chú có tật nói thẳng, nói vỗ vào mặt người ta. Ở đâu cũng vậy, cấp trên, cấp dưới làm sai là chú nói khó nghe lắm. Về huyện rồi nói riết mấy ông lãnh đạo ghét chú mà. Cứ nói phát huy phê và tự phê bình, vậy mà hễ đụng tới ông nào ông đó xù lông lên. Hồi ở với thiếu tướng Cao Văn Kiếm, ổng thích cái tính đó của chú, nhưng vẫn nói mày thẳng quá hay mất lòng. Năm trước ổng bịnh sắp mất, Chín Nghĩa còn là Giám đốc Công an rủ chú đi thăm. Chín Nghĩa hỏi ông còn nhớ thằng nào đây không, ổng nói thằng Năm Hoà chứ thằng nào. Mầy tính Trương Phi chắc không tiến bộ được phải hông? Ổng nói vậy đúng một phần, phần nữa nhiệm vụ của chú phức tạp lắm, không… tiến bộ được”.
Bà Năm dắt tôi đi thăm ngôi nhà bình dị của hai vợ chồng vị thiếu tá "quèn” như bà nói. Bà bảo ông Năm năm nay mới 75 mà sức khoẻ kém. Tai bị lãng, mắt bị mờ. Vừa rồi thím đưa ổng đi mổ thay thuỷ tinh thể mà sau khi mổ xong mắt lại mờ hơn. Bà nói thương chồng quá, vất vả với cách mạng bao nhiêu năm mà về có bấy nhiêu thôi. Vui miệng bà kể, gần Tết năm nay có cậu Chăn Un, Chăn Sun gì đó là tỉnh trưởng tỉnh Xiêm Riệp bên Miên sang Việt Nam công tác, có tìm đến huyện Bến Cầu hỏi thăm ông Năm Hoà. Vô huyện đội hỏi gặp mấy chú sĩ quan trẻ nó nói hổng có biết Năm Hoà là ai. Tới chừng hỏi dân mới tìm ra nhà tôi. Tức cười quá, ông tỉnh trưởng đen thùi lùi, cao lớn vậy mà cứ ôm Năm Hoà khóc hụ hụ như con nít, chú là lính ông Năm ngày xưa đó. Chăn Un chở vợ chồng tôi ra cửa khẩu Mộc Bài hỏi thích gì chú ấy mua? Tôi chỉ chiếc bình nước cắm điện nói thích lắm nhưng mắc quá, hơn hai triệu. Chăn Un cười bảo, em mua cho bà thủ trưởng hai chiếc liền, còn cho mấy thứ đặc sản bên đó nữa. Có món khô mển nè, biếu cháu mang về nhậu cho vui.
Tôi nói muốn chụp tấm hình cựu thiếu tá, ông Năm Hoà ngần ngừ một lúc rồi đồng ý. Mang chiếc áo lễ phục màu trắng ra với đủ cầu vai quân hàm thiếu tá, ông khoác ra ngoài chiếc áo lót bộ đội. "Khỏi huân chương gì hết nghe. Chú mặc chút cho khỏi mốc chớ hồi nào tới giờ có ai mời đi họp hành hội nghị gì đâu mà xài lễ phục”.
Dòng sông Vàm Cỏ Đông bên nhà ông Năm Hoà mùa này dày kín lục bình. Ghe tàu qua lại thật vất vả. Nhìn đám lục bình phủ kín mặt sông, kéo dài hàng chục cây số, tôi chợt tưởng tượng ra con được ông Năm Hoà làm cách mạng có lúc cũng như thế kia. Nhưng phải tìm ra đường mà đi, mà tới đích. Cuộc đời chiến sĩ của ông với những chiến công thầm lặng đáng để cho nhân dân ghi nhận, cảm phục. Sự ghi nhận còn cao quý hơn nhiều tấm huân chương rực rỡ trên ngực bao người.
